Romanija je planina koja baštini bogatu istoriju, te je poznata i pod nazivom Hajdučka gora zbog priča i epskih pjesama koje se i danas mogu čuti. Etimološki posmatrano, Romanija u bukvalnom prevodu znači zemlja Rimljana (ili Romeja). Vjeruje se da je ovo ime nastalo u ranom srednjem vijeku.

Krajem 19. vijeka Austrougari su izgradnjom puta na Glasincu pronašli brojne ostatke Rimskih objekata. U iskopavanjima su pronađena i čuvena Glasinačka kolica, minđuše i ostaci oružja. Ovo slučajno arheološko otkriće na Glasinacu skrenulo je pažnju čitavog naučnog svijeta. Prema pretpostavkama jedna od rimskih utvrda se nalazila u blizini mjesta Buđ na Romaniji. Ovo područje sve do Goražda i Drine obiluje brojnim ostacima Rimske kulture koji ni danas nisu dovoljno istraženi.

Dolaskom Turaka na ove prostore Romanija postaje kolijevka hajdučije. Hajdučija je na Romaniji bila aktivna sve do kraja 19. vijeka. Najpoznatiji hajduk sa Romanije svakako je Starina Novak čija pećina je danas istorijska i turistička atrakcija opštine Pale.

Novakova pećina se nalazi na 1550 m nadmorske visine, a do nje se dolazi uglavnom planiniskim puteljcima koji su danas markirani i obezbjeđeni (ne preporučuje se obilazak bez stručnog znanja ili vodiča). Pećina je dubine od oko 10 m i visine do 7 m, a pretpostavlja se da su je koristili Iliri, Kelti, Rimljani i Sloveni. Ispod Novakove pećine nalazi se Novakova njiva – proplanak idealan za kampovanje. Na ovom proplanku se svake godine organizuje Đurđevdanski uranak, a u blizini je i Novakovo vrelo (izvorište planinske čiste vode).

Ispod romanijskih stijena nalazi se i Carski put koji je u srednjem vijeku vodio od Sarajeva preko Paljanskog i Glasinačkog polja prema Drini i dalje u Carigrad. Na putu je podignut i sazidan izvor koji narod naziva Careve vode. Ovo je sigurno najpoznatiji izvor u širem pojasu. Nekada su Careve vode bile mjesto odmora brojnih karavana koji su zastajali da se osvježe i okrijepe hladnom romanijskom vodom. Put preko Carevih voda najčešće nije bio bezbjedan za Turke.

Karavane su napadali hajduci koji su prilazili čak i do ušća Paljanske i Mokranjske Miljacke, pa su Turci u Sarajevu formirali jedinice za zaštitu karavana koje su se nazivale Derbendžije. Derbendžije su obezbjeđivale uske prolaze i štitile karavanske puteve, pa je mjesto Derventa, nekoliko kilometara od Pala prema Sarajevu, po njima dobilo ime.

Najviša tačka Romanije je Veliki Lupoglav sa nadmorskom visinom od 1652 m. Na zapadnoj strani iznad Mokrog su poznate Crvene stijene, a na Ravnoj Romaniji je 2002. godine izgrađena crkva Svetog Velikomučenika Georgija.

Preko same Romanije prolazi magistralna cesta koja vodi od Pala prema mjestima uz rijeku Drinu i dalje prema Srbiji. Cijela planina obiluje bogatom i pretežno zimzelenom šumom.

VIŠE INFORMACIJA

PED „Romanija“

+387 66 929 005